Wróćmy do 2020 r.
W obliczu pierwszych odczuwalnych skutków finansowych pandemii COVID-19 Rada Polityki Pieniężnej w maju 2020 r. obniżyła poziom stopy referencyjnej do minimalnego poziomu 0,1%. W efekcie istotnie wzrosła atrakcyjność kredytów i spadła atrakcyjność lokat bankowych. Nagle wielu Polaków osiągnęło zdolność kredytową do zaciągnięcia kredytu na zakup mieszkania. Taka sytuacja znalazła oczywiście swoje odzwierciedlenie w decyzjach kredytowych i oszczędnościowych Polaków.
Jednak w związku z rosnącą inflacją Rada Polityki Pieniężnej, rozpoczynając od listopada 2021 r., systematycznie podnosi wysokość stopy referencyjnej. Chociażby w lutym 2022 r. – do poziomu 2,25%, zaś we wrześniu 2022 r. do poziomu 6,25%. Takie zmiany istotnie i niekorzystnie wpłynęły na sytuację finansową polskich kredytobiorców i w teorii powinny były wpłynąć na atrakcyjność lokat.
Czego dowiedzieliśmy się w lutym 2022?
Z przeprowadzonych na zlecenie Fundacji Think! oraz Fundacji Citi Handlowy im. L. Kronenberga przez dr Katarzynę Sekścińską badań (zajrzyj do raportów z lutego 2022 i września 2022) wynika wyraźnie, że wzrost stóp procentowych obserwowany w lutym był dla Polaków wystarczająco silnym bodźcem, by podjąć działania związane z ograniczeniem zaciągania kredytów lub zarządzaniem spłatą już zaciągniętych zobowiązań. Co ciekawe, dalsze podnoszenie stóp procentowych nie przełożyło się na wzrost odsetka osób, których decyzje finansowe uległy zmianie. Wynika więc z tego, że tym, którzy byli gotowi wprowadzać zmiany w swoim zarządzaniu pieniędzmi, wystarczył nieco ponad 2% wzrost stóp procentowych, zaś tym, którzy nie mieli takiej gotowości, nawet stopa referencyjna na poziomie 6,25% nie wystarcza dla podjęcia działań.
Stopy procentowe a lokaty
Przyjrzyjmy się, jak Polacy zareagowali na wzrost stóp procentowych. W kontekście lokat bankowych, teoretycznie wzrost stóp procentowych powinien przełożyć się na podniesienie ich atrakcyjności, co zauważa co trzeci Polak. Jednocześnie jednak nie przekłada się to proporcjonalnie na zainteresowanie lokatami. Obserwujemy wzrost zainteresowania lokatami w ciągu ostatnich sześciu miesięcy, jednak jest on o wiele niższy niż można by się spodziewać, biorąc pod uwagę skalę wzrostu stóp procentowych. Wynika to najprawdopodobniej z tego, że oprocentowanie lokat jest nieporównywalnie niższe niż poziom inflacji, co sprawia, że lokaty stają się mało atrakcyjne. Jest to też spójne z rekomendacjami Polaków w zakresie walki z inflacją, w których formułują oni postulat podniesienia oprocentowania lokat.
A co z planami kredytowymi?
Niewątpliwie wzrost stóp procentowych najszybciej i najsilniej odczuli kredytobiorcy, a za nimi ci, którzy planowali zaciągnąć kredyt. Większość przyszłych i obecnych kredytobiorców na ogólnym poziomie rozumie zależność między wysokością stóp procentowych a wysokością raty kredytu, choć na nieco bardziej szczegółowym poziomie nie jest to tak oczywiste.
Tym niemniej wzrost stóp procentowych zmienił plany kredytowe co trzeciego Polaka, zarówno w kontekście spłaty już zaciągniętych zobowiązań, jak i zaciągania nowych. Co trzeci Polak nadpłacił swój kredyt lub planuje go nadpłacić w najbliższym czasie. Wielu Polaków podjęło również próby renegocjowania warunków kredytowych z bankami i zmiany swoich zobowiązań na kredyty ze stałym oprocentowaniem. W kontekście zaciągania nowych kredytów plany co trzeciego Polaka uległy zmianie. Przy czym co piąty potencjalny kredytobiorca zrezygnował zupełnie z pożyczania pieniędzy, zaś kolejne 14% zdecydowało się na pożyczkę w mniejszej wysokości niż pierwotnie planowało.
Wzrost stóp procentowych a zwyczaje konsumenckie
Zmiany stóp procentowych wpłynęły również na plany zakupowe i zwyczaje konsumenckie kredytobiorców. Większość kredytobiorców, którzy doświadczyli wzrostu wysokości rat kredytu zmieniło swoje plany dotyczące większych wydatków. Zmiany te dotyczyły przede wszystkim kosztów związanych z domem lub mieszkaniem – jego kupnem, remontem lub doposażeniem oraz z kupnem pojazdu i wyjazdem na wakacje.
Ponadto wyższe raty kredytów sprawiły, że kredytobiorcy dokonali zmian w codziennych zakupach. Niemal połowa badanych kupuje dziś mniej, a co trzeci badany szuka oszczędności, kupując tańsze zamienniki droższych produktów.
Wzrost rat kredytów
To jaki wpływ miał i wciąż ma wzrost stóp procentowych na sytuację finansową gospodarstw domowych, oddaje deklaracja połowy badanych kredytobiorców: wskutek zmiany stóp rata ich kredytu wzrosła o mniej niż 16% lub między 16% a 30%. Jednocześnie 5% kredytobiorców wysokość raty niemal się podwoiła. Tylko 18% kredytobiorców deklaruje, że ich umowy kredytowe gwarantowały im stałą wysokość raty.
Spłaty zobowiązań
Z tej perspektywy, przy niższym progu co 5 kredytobiorca może mieć potencjalnie długotrwały problem ze spłatą zobowiązania. Wydaje się to tym bardziej prawdopodobne, że już teraz 17% badanych kredytobiorców wskazało na bieżące trudności w spłacie kredytów, a kolejne 10% wskazało, że doświadczyło już przejściowych problemów ze spłatą kredytu w 2022 r.
Czy ten temat Cię dotyczy?
Wyraźnie widać, jak duży wpływ ma wzrost stóp procentowych na funkcjonowanie gospodarstwa domowego. 74% Polaków, których sytuacja finansowa pogorszyła się w minionym roku, wskazuje, że ich problemy wynikają ze wzrostu stóp procentowych.
Jeśli wzrost stóp procentowych doświadczył również Ciebie Czytelniku/ Czytelniczko i zaczyna wyraźnie oddziaływać na Twój budżet domowy, to nie ma na co czekać, trzeba szybko zająć się tematem. Rozwiązań jest wiele, o różnym poziomie zmian, które musiał(a)byś wprowadzić w swoim życiu. Jedno jest jednak stałe i pewne – im szybciej zaczniesz, tym lepiej.
Artykuł opracowano w oparciu o wyniki badań przeprowadzonych przez dr Katarzynę Sekścińską w lutym 2022 r. i we wrześniu 2022 r. na zlecenie Fundacji Think! w ramach Programu Rozwoju Przedsiębiorczości realizowanego przez Fundację Think! w partnerstwie merytorycznym z Fundacją Citi Handlowy im. L. Kronenberga dzięki środkom Citi Foundation.