74% Polaków deklaruje, że ich sytuacja finansowa pozwala na oszczędzanie, w tym 36% deklaruje, że mogłoby oszczędzać bez większego wysiłku – zapraszamy do zapoznania się z raportem pt. “Postawy Polaków wobec finansów” autorstwa dr Katarzyny Sekścińskiej. Badanie zostało przeprowadzone w lutym 2022, na reprezentatywnej próbie 1182 dorosłych Polaków w wieku 18-74 lat.
Jak Polacy podchodzą do oszczędzania?
Okres ostatnich dwóch lat znacząco wpłynął na sytuację finansową wielu gospodarstw domowych. Z jednej strony jest to spowodowane zmianami wysokości dochodu, z drugiej zaś rosnącą inflacją. Dodatkowo zmieniające się wysokości stóp procentowych czyniły lokaty bankowe w poszczególnych okresach mniej lub bardziej atrakcyjnymi. W tym kontekście podejście Polaków do oszczędzania i ich zachowania oszczędnościowe mogły ulec zmianie.
Pobierz raport Pobierz raport "Postawy Polaków wobec finansów"
Na przestrzeni 11 lat, od 2008 do 2019 r., przekonanie Polaków o zasadności oszczędzania powoli, acz konsekwentnie, rosło, jednak okres pandemii odwrócił ten efekt. Badanie “Postawy Polaków wobec finansów” przeprowadzone przez Fundację Think! w partnerstwie merytorycznym z Fundacją Citi Handlowy im. L. Kronenberga w lutym 2022 r. na reprezentatywnej ogólnopolskiej próbie dorosłych (N=1182) pokazało, że 68% Polaków uważa, że warto oszczędzać (wobec 73% w 2019 roku), podczas gdy 8% jest dokładnie przeciwnego zdania. Ponadto w latach 2021 i 2022 w stosunku do lat poprzednich wyraźnie wzrosła liczba osób nie będących w stanie jednoznacznie wskazać, czy warto oszczędzać, czy też nie i ostatecznie co czwarty Polak prezentuje dziś postawę ambiwalentną wobec oszczędzania. Co ważne, zmianę w kierunku postawy ambiwalentnej obserwujemy zarówno ze strony osób, które wcześniej miały postawę jednoznacznie negatywną, jak i tych, które dotychczas uważały, że warto oszczędzać. Wskazuje to, że z jednej strony niepewność dotycząca przyszłej wartości siły nabywczej złotówki, a tym samym wartości posiadanych oszczędności i zmienność kluczowych wskaźników ekonomicznych w ostatnim okresie stanowią sygnał alarmowy dla części Polaków i każą się zastanawiać nad sensem odkładania kapitału, z drugiej zaś rosnące stopy procentowe dają nadzieję na redukcję skutków inflacji dzięki lokatom, które są dziś bardziej opłacalne, niż wtedy, gdy stopa referencyjna wynosiła 0,1%.
Oszczędzanie w praktyce
Łącznie 92% Polaków nie neguje zasadności oszczędzania. Pierwszy raz na przestrzeni ostatnich 15 lat badań liczba ta jest bliska odsetkowi osób deklarujących, że przynajmniej od czasu do czasu odkładają jakieś oszczędności, co wskazuje 87% osób. To diametralna zmiana w stosunku do poprzednich lat. Co kluczowe, wyraźnie widać, że zmiana ta wynika ze wzrostu liczby osób, które odkładają pieniądze regularnie. Jednocześnie warto podkreślić, że w 2022 r. odsetek osób, które wydają wszystko na bieżące potrzeby spadł do najniższego od 15 lat poziomu 13%, co jest o 23% niższą wartością niż w poprzednim roku i na przykład o 43% niższą wartością niż dziesięć lat wcześniej. Te wartości robią dobre wrażenie, ale warto sprawdzić, na ile są one efektem świadomego działania, a na ile dziełem przypadku. Inaczej mówiąc, by mieć nadzieję na trwałą zmianę kwestii oszczędnościowych Polaków, należy wiedzieć, że zmienili oni swoje postawy i zachowania oraz te zmiany zinternalizowali.
Oszczędzanie celowe i resztowe
Badania przeprowadzone przez Fundację Think! w partnerstwie merytorycznym z Fundacją Citi Handlowy im. L. Kronenberga pokazały, że 65% oszczędzających Polaków odkłada swoje pieniądze celowo, pozostali oszczędzają resztowo, a więc po prostu gromadzą na koncie to, czego nie wydali w danym miesiącu, bez celowego odkładania jakiejś części dochodów na oszczędności. Warto przy tym zauważyć, że podobny styl oszczędzania prezentują kobiety i mężczyźni. Można się więc spodziewać, że przynajmniej 65% osób dziś oszczędzających wyrobi sobie lub wyrobiło już nawyk oszczędzania i w efekcie będzie kontynuować zachowania oszczędnościowe w przyszłości. W przypadku pozostałych 35% istnieje dużo większe ryzyko, że w momencie, w którym oszczędzanie wymagałoby od nich podejmowania celowych działań – np. odmówienia sobie jakiegoś zakupu, to przestaliby oni oszczędzać. Oszczędzanie resztowe jest bowiem bezwysiłkowe i nie wyrabia nawyku oszczędzania. Przywoływane badania wzmacniają tę hipotezę, pokazując, że wśród osób, które oszczędzają regularnie co miesiąc (a więc nie tylko wtedy, gdy dochody wyraźnie przewyższają koszty, ale również w trudniejszych finansowo miesiącach), tylko 24% stanowią osoby oszczędzające resztowo. Najpewniej są to osoby, których dochód znacząco przekracza wydatki w każdym miesiącu. Pozostałą grupę stanowią osoby, które celowo odkładają swoje pieniądze. W tym 40% stanowią, ci którzy oszczędzają wyłącznie celowo, a więc ich dochody nie przekraczają na tyle istotnie koniecznych wydatków, by możliwe było oprócz celowego również oszczędzanie resztowe.
Ile pieniędzy odkładają co mięsiąc Polacy?
Większość oszczędzających Polaków odkłada średniomiesięcznie mniej niż 25% swoich dochodów, a 15% Polaków nie jest świadomych wysokości odkładanych co miesiąc oszczędności. Ponad połowę swojego dochodu odkłada 1 na 25 oszczędzających Polaków.
W przypadku ponad połowy Polaków (53%) kwota odkładanych co miesiąc pieniędzy nie uległa zmianie w czasie trwania pandemii. 37% Polaków odkłada dziś mniej niż przed pandemią, ale w przypadku 30% z nich zmiana ta nie jest wynikiem pandemii, tylko niezwiązanych z nią innych powodów.
Oszczędzanie a poczucie bezpieczeństwa
14% Polaków na dzień dzisiejszy nie posiada w ogóle oszczędności, kolejne 18% ma je na poziomie poniżej miesięcznego dochodu, zaś 31% Polaków odłożyło już oszczędności w wysokości co najmniej czterech miesięcznych pensji. Co ciekawe, niemal co piąty Polak nie wie, jakiej wysokości oszczędnościami dysponuje. Badania przeprowadzone przez Fundację Think! w partnerstwie merytorycznym z Fundacją Citi Handlowy im. L. Kronenberga pokazały także, w jaki sposób oszczędności posiadane przez Polaków przekładają się na poczucie bezpieczeństwa finansowego. Okazuje się, że poziom posiadanych oszczędności zapewnia poczucie bezpieczeństwa jedynie co trzeciemu Polakowi, a niemal 40% Polaków wskazuje, że nie czuje się bezpiecznie finansowo ze swoimi oszczędnościami. Wyniki te prowadzą do wniosków, że oszczędności większości Polaków są na zbyt niskim poziomie, zarówno w perspektywie obiektywnej, odnoszącej się do tego, jak długo gospodarstwo domowe może się za nie utrzymać (np. w przypadku utraty pracy), jak i z perspektywy subiektywnej, odnoszącej się do poczucia finansowego bezpieczeństwa.
Dlaczego nie oszczędzamy?
Na koniec warto jeszcze zwrócić uwagę na perspektywę osób, które nie oszczędzają pieniędzy. W badaniu “Postawy Polaków wobec finansów” wsród osób nieodkładających pieniędzy 84% deklaruje, że jednym z powodów nieoszczędzania są czynniki obiektywne takie jak zbyt niski dochód lub zbyt wysokie zobowiązania finansowe. Jednakże 44% deklaruje, że nie oszczędza wyłącznie lub między innymi z powodu swoich postaw, przekonań lub braku umiejętności. Warto zauważyć, że 13% nieoszczędzających deklaruje, że brakuje im wiedzy i umiejętności dotyczących oszczędzania lub nawyku oszczędzania. Z drugiej strony 7% deklaruje, że ma zbyt silny nawyk wydawania pieniędzy na przyjemności. W przypadku tej grupy osób działania z zakresu edukacji ekonomicznej potencjalnie mogłyby przynieść najlepsze efekty w kontekście zmiany ich zachowań oszczędnościowych. Brak zaufania do instytucji finansowych ogranicza natomiast działania oszczędnościowe 13% badanych. To pokazuje wagę działań wizerunkowych banków i całego sektora finansowego. Szczególnie, gdy weźmiemy pod uwagę, że niechęć czy brak zaufania do instytucji finansowych przekładać się może również na inne nieracjonalne zachowania finansowe Polaków, np. trzymanie pieniędzy w gotówce w domu.
Perspektywy na przyszłość
Podsumowując, widać wyraźną zmianę postaw i zachowań oszczędnościowych wśród Polaków na przestrzeni ostatnich dwóch lat, zwłaszcza w 2021 r. W dłuższej perspektywie mogą one zaowocować poprawą sytuacji finansowej gospodarstw domowych i podniesieniem poczucia bezpieczeństwa finansowego, jednakże należy zadbać o kształtowanie nawyków oszczędzania i postaw prooszczędnościowych, żeby ten cel został osiągnięty.
AUTORKA RAPORTU:
Dr Katarzyna Sekścińska – Adiunkt w Katedrze Katedra Psychologii Biznesu i Innowacji Społecznych, Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Badanie zostało zrealizowane we współpracy merytorycznej z Wydziałem Psychologii
Uniwersytetu Warszawskiego.
Badanie jest elementem Programu Rozwoju Przedsiębiorczości realizowanego,
przez Fundację Think! w partnerstwie merytorycznym z Fundacją Citi Handlowy im. L. Kronenberga.