Jakie są obecnie trendy na rynku związane z eco-designem?
Konrad Nowakowski: Trendy możemy podzielić na dwa rodzaje: związane z przemysłem i związane ze społeczeństwem. Początek trendu związanego z przemysłem dotyczył tego, by jak najtaniej spełnić wymogi UE i dalej produkować tanio. Potem zastanawiano się, jak działać na unijnym rynku, jak już do niego dołączymy. Po 2004 roku widoczna była już tylko optymalizacja ekonomiczna działań, których wymagała Unia.
Z kolei drugi trend związany ze społeczeństwem widoczny jest dopiero od mniej więcej 2018 roku. Pojawiają się zmiany potrzeb – klienci nie chcą już kupować dużo i tanio.
Szukają produktów odpowiedzialnych społecznie. Producenci zaczęli więc dostosowywać się do potrzeb konsumentów, którzy zwracają uwagę, czy produkt jest ekologiczny. Dla przykładu, dawniej liczył się fakt, by kobiety otrzymały dobry kosmetyk, nikt nie patrzył na to, czy znajduje się w nim mikroplastik. Nie było to aż tak istotne, bo górowała potrzeba posiadania skutecznego produktu.
Oprócz trendów społecznych istnieje także presja legislacji – prawo, które się zmienia, wymusza zwrócenie uwagi producentów na odpowiedzialność społeczną swojej działalności.
Zmiany w podejściu biznesu widać także po tym, że kluczowy nie jest tylko PR, ale coraz częściej CSR, czyli społeczna odpowiedzialność biznesu. Mówiąc PR mam na myśli działalność, której tylko przypisuje się cechy ekologiczne. W CSR chodzi o to, by była to rzeczywista zmiana w podejściu do środowiska.
Jaki jest pomysł na dotarcie, uświadomienie konsumentów na temat rozwiązań ekologicznych w zakresie opakowań?
Marketing rozwijał się o wiele wcześniej niż CSR, dlatego opakowania odgrywały istotną rolę reklamową. Konsumenci przyzwyczaili się do tego, że jeśli np. potrzebują kupić bombonierkę, to zwracają uwagę na to, jak wygląda. Mniej istotny jest fakt, że same czekoladki to zaledwie 20% objętości całego produktu. Zatem z jednej strony produkt miał chronić, ale też dobrze wyglądać.
Ważne jest więc, by do własnych wyborów podchodzić krytycznie i zastanowić się, czy zakupu dokonujemy, zwracając uwagę na sam produkt, z którego skorzystamy, czy na opakowanie, które jest efektowne, ale ostatecznie wyląduje w śmieciach.
W przypadku wspomnianej bombonierki widać również to, że konsument chce mieć gest, ale nie chce za dużo za niego płacić. Godne podkreślenia jest, iż coraz powszechniejszy jest trend zakupów bez opakowań, czy np. akcja “przyjdź do sklepu z własną torbą”.
Z perspektywy konsumenta towary w opakowaniach ekologicznych kojarzą się z wyższą ceną
Patrząc na przykładzie żywności ekologicznej, rzeczywiście można mieć wrażenie, że za ekologią idzie cena, ale to wynika z procesu certyfikacji, który produkt musi przejść – jest on kosztowny. Opakowanie nie zawsze podnosi cenę produktu. Ba! Nawet ekologiczne opakowania nieraz bywają najtańsze.
Tylko że my nie chcemy takich kupować, bo nie są wystarczająco atrakcyjne. Konsumentom zależy, żeby produkt był ładny, ale też ekologiczny – to się czasami wyklucza.
Jeśli ma być atrakcyjny, muszą być zastosowane farby, lakiery czy zdobienia, a każda taka ingerencja powoduje, że opakowanie nie nadaje się już do pełnego recyklingu lub on jest trudniejszy. W rzeczywiście ekologicznym podejściu próbujemy wprowadzać opakowania wielorazowe czy kupujemy produkty nieprzetworzone bez opakowań.
Jak uświadamiać konsumentów, że zastosowanie opakowań wielorazowych jest właściwe? Jakie są korzyści i czemu służą?
Populacja świadomych ekologicznie ludzi rośnie, a co za tym idzie, rośnie także zapotrzebowanie. Ten trend sprzyja wzrostowi produkcji, dzięki czemu przy podobnych nakładach możemy sprzedać więcej.
Zastosowanie wielorazowych opakowań ma sens, gdy przedsiębiorca ma stały kontakt z klientem, czyli np. gdy dostarczamy mu produkt i jednocześnie odbieramy opakowanie już wykorzystane. Jeśli mówimy o klientach, którzy kupują za każdym razem w różnych miejscach, to cały system zbiórki jest utrudniony i kosztowny, dlatego duże sieci handlowe zrezygnowały z możliwości wymiany opakowań zwrotnych na kaucję.
Jakie opakowanie jest najlepsze dla środowiska i dlaczego?
Dawne rozwiązania w tym zakresie bardzo się sprawdzały, a więc materiały takie jak stal, szkło, aluminium, ze względu na łatwość ich ponownego przetworzenia. Oczywiście mają swoje wady. Szkło jak wiemy w transporcie jest dość ryzykowne, bo jest ciężkie i łatwo ulega uszkodzeniu. Wymaga też odpowiedniego zapakowania i tu nasuwa się jako rozwiązanie np. folia bąbelkowa, która niestety staje się kolejnym odpadem w obiegu. Rekomendowałbym w tym przypadku wykorzystanie ochrony bazującej na odpadach.
Niestety w tym zakresie to konsument powinien sobie uświadomić, iż każde opakowanie ma swój ślad środowiskowy i jego wybór w pewnym sensie tylko go ogranicza.
A mam obecnie wrażenie, iż konsumenci uważają, że można uznać za ekologiczne kupowanie dużej liczby małych produktów, aby były one zapakowane w papier. A przecież jeden duży pojemnik z tworzywa sztucznego w tym zakresie już jest lepszy. Dlatego nie ma takiej prostej odpowiedzi, które opakowanie jest lepsze dla środowiska. W instytucie opieramy się o analizy LCA (Ocenę Cyklu Życia), w ramach której możemy porównać zarówno opakowania, jak i usługi czy produkty i przedstawić ich wpływ na środowisko. Dla przykładu można zapoznać się z oceną wykonaną na zlecenie Ministerstwa Środowiska (obecnie Ministerstwo Klimatu i Środowiska) wskazująca, iż często to wielokrotność użycia jest ważniejsza niż użyty materiał opakowania – link.
Co mogą zrobić producenci w sprawie ekologicznych opakowań, np. jak planować cykle logistyczne, kanały sprzedaży?
Przede wszystkim budować relacje z konsumentami. Ważna jest też zgodność opakowania z produktem. Jeśli mamy produkt masowy i tani, to nie silmy się na drogie rozwiązania przy opakowaniach. Jeśli natomiast produkt jest ekologiczny i niemasowy, to warto zadbać o opakowanie komunikujące podobne wartości.
Spójność pozwala konsumentowi łatwiej zaakceptować mniej atrakcyjne opakowanie, zapłacić więcej za produkt, bo widzi w nim wartość dodaną, w postaci ekologicznego opakowania. Zwracajmy uwagę także na wybór opakowania przydatnego do recyklingu, a więc żeby był monomateriałowy lub papierowy, ale bez wielu zdobień.
W sklepach plastikowe torebki zaczęto zastępować papierowymi. Czy to krok w dobrą stronę?
Żadne z powyższych rozwiązań nie jest w pełni ekologiczne, choć wydawać by się mogło, że wybór papierowej torebki jest oczywisty, jeśli chcemy być eko.
Należy odejść od pewnego stereotypu, że opakowanie papierowe jest ekologiczne.
Tak myślą konsumenci, którzy nie mają pełnej świadomości procesu tworzenia takiego opakowania. Korzystając z papierowych, klient wyrzuca je później do makulatury, co można uznać za ekologiczne podejście. Ale biorąc pod uwagę proces produkcji, a więc wycinkę lasów, zużycie energii i wody, to okazuje się, że ślad środowiskowy jest większy. Do tego należy pamiętać, że cały papier nie zostanie w pełni poddany recyklingowi, bo zawiera zdobienia i lakiery.
Z kolei przy wyborze torebki foliowej klient może korzystać z niej wielokrotnie, a sam proces produkcji jest prostszy. Wadą jest to, że ma niewielką przydatność do recyklingu. Przykład ten pokazuje, że ekoprojektowanie to nie jest proste zastąpienie jednego materiału drugim.
Tak naprawdę najlepszym opakowaniem jest to, którego nie ma. Wszystkie inne zawsze generują jakieś koszty środowiskowe. Pamiętajmy o tym, gdy dokonujemy zakupów, bo nasze nawyki i wybory dają impuls do zmian całej gospodarce.
Konrad Nowakowski – kierownik Zespołu Ekologii Opakowań Sieci Badawczej Łukasiewicz, prezes Polskiej Izby Odzysku i Recyklingu Opakowań PIOIRO. Wieloletni pracownik COBRO Instytutu Badawczego Opakowań, aktywny działacz na rzecz ochrony środowiska. Od 2014 prezes PIOIRO, która jest organizacją otoczenia biznesu realizującą zadania w myśl koncepcji rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Specjalizuje się w gospodarce odpadami opakowaniowymi, cyklu życia opakowań i zagadnień związanych z Gospodarką w Obiegu Zamkniętym.
Przeczytaj także:
