Fazy przechodzenia przez zmiany
I FAZA: SZOK I ZAPRZECZENIE / NEGACJA / WYPARCIE
Pierwszą reakcją na gwałtowną, negatywną zmianę jest szok. Nagłość tego zdarzenia w połączeniu z zerwaniem ciągłości, uniemożliwia nam odnalezienie jego związku z naszym obrazem rzeczywistości. Zmiana zaburza poczucie komfortu, w jakim funkcjonujemy, tj. w znanym i przewidywalnym do tej pory środowisku. Kiedy pojawia się zmiana, nasze status quo (do tej pory przewidywalne) jest “zagrożone” i “gwałtowne”. Siła reakcji na zmianę wynika nie tylko z samej zmiany, ale również z indywidualnych predyspozycji osobowościowych, czy np. z wykonywanej pracy.
Pewne osoby potrzebują więcej czasu, żeby zaakceptować zmianę, dla innych zaś jest ona czymś bardziej naturalnym.
II FAZA: KONFLIKT / OPÓR
Świadomość
Kiedy już przejdziemy etap zaprzeczania, zaczniemy opierać się nieuchronnej i nieprzyjemnej nowej rzeczywistości. Rozpoczynamy proces integracji nowego ze starym i z początku naturalnie opieramy się zmianie. Opór jest nieunikniony również dlatego, że – czy to na poziomie świadomym, czy nieświadomym – obawiamy się nowej sytuacji. Nie jesteśmy pewni, czy sobie poradzimy, czy przypadkiem ta zmiana nas nie przerasta; możemy stracić wiarę w siebie, lękamy się tego, co z nami będzie.
Cały czas pamiętamy poczucie komfortu, jakie towarzyszyło wcześniejszej naszej sytuacji.
Złość i obwinianie
W miarę, jak oswajamy się z faktem zaistnienia zmiany, jak przełamany zostaje nasz opór, zaczynają nami kierować emocje. Emocją związaną z niepewnością jest strach – nieuniknione jej następstwo. Na tym etapie jednak mamy już do czynienia z uczuciami złości i obwinianiem. Buntujemy się przeciwko naszemu losowi. Taka złość może być skierowana zarówno do nas samych jak i na zewnątrz.
Jeśli przed wystąpieniem zmiany wykazywaliśmy się wysokim poczuciem własnej wartości, to faza obwiniania jest stosunkowo krótka i niezbyt intensywna.
Im wyższa jest nasza samoocena, tym przejście przez ten etap jest szybsze i mniejsza utrata pewności siebie.
Im niższe mamy mniemanie o sobie, tym bardziej burzliwie będziemy przeżywać zmianę. Niskie poczucie własnej wartości powoduje, że szukamy wsparcia na zewnątrz, stąd zamiast działać (w tym przypadku analizować, co przyniesie zmiana), wolimy szukać winnych tej sytuacji, bądź też bezproduktywnie użalać się nad sobą czy też obwiniać się.
Im szybciej uświadomimy sobie, że to od nas zależy, jak wykorzystamy zmianę, tym szybciej wejdziemy w kolejny etap.
III FAZA: INSPIRACJA / PRÓBA
Akceptacja
W większości przypadków pogodzimy się w końcu ze zmianą – może to trwać kilka godzin, dni, tygodni lub nawet miesięcy czy lat. Różna będzie przede wszystkim natura tej akceptacji i jej stopień. Rozpoznanie prawdopodobnej krzywej reakcji jest niezwykle istotne, gdyż pozwala nam na przejście od nieuświadomionej słabości (nie wiem, co się dzieje, boję się itd.) do słabości uświadomionej (wiem, dlaczego dzieje się to, co się dzieje), co z kolei daje nam możliwość świadomej i logicznej interwencji.
Poszukiwanie
O ile tylko nasza akceptacja będzie miała wymiar racjonalny i pozytywny, powoli przejdziemy w kierunku etapu poszukiwań. Musimy za wszelką cenę starać się działać racjonalnie, podkreślać pozytywne strony sytuacji, których być może nie czujemy, poszukiwać wsparcia, utrzymywać równowagę, oddalić obwinianie siebie lub innych i zastąpić to wszystko dystansem i zrozumieniem – dzięki temu zachowamy najwięcej poczucia własnej wartości.
Kluczem do prawidłowego przejścia przez ten etap reakcji na zmianę jest poszukiwanie i ocena sytuacji już z poziomu akceptacji. Jeżeli będziemy to robić z innymi, możemy odkryć nowe znaczenie sytuacji, a po zmianie rozwinąć w sobie nowe umiejętności.
IV FAZA: KOMFORT / ADAPTACJA
Odkrywanie i integracja
Na tym etapie integrujemy to, czego się nauczyliśmy w wyniku zmiany, z tym, co wiedzieliśmy i potrafiliśmy przedtem. Dokonanie przeglądu i zestawienie wniosków pozwoli nam spojrzeć na siebie, jednak nie ze złością czy też wyrzutem, lecz ze zrozumieniem.
Kiedy zaakceptujemy i dostrzeżemy korzyści wynikające z nowej sytuacji, zaczniemy czuć się w niej bezpiecznie (komfort). Zakończy się proces przechodzenia przez zmianę.
Technika SCAMPER
Jednym z najlepszych sposobów radzenie sobie ze zmianą w fazie 3 powyższego procesu (INSPIRACJA / PRÓBA) jest „stawienie czoła” zmianie i próba adaptacji. Osoby, które mają łatwość w tej adaptacji, podejmują decyzje, które pozwolą zmodyfikować działania w realizowanym przedsięwzięciu w obliczu zmiany.
Oto uporządkowany zestaw takich świadomych modyfikacji. Dla ułatwienia zrozumienia techniki podaję przykłady z branży szkoleniowej. Metoda SCAMPER polega na poszukiwaniu odpowiedzi w 7 kontekstach:
S — substitute — poszukiwanie substytutu, np. szkolenia online, zamiast offline;
C — combine — scalanie funkcjonalności lub analizowanie ich wspólnie z innymi, np. przerobienie materiałów szkoleniowych na ebook’a;
A — adapt — adaptowanie pomysłów, np. z jednej branży do innej, np. gry rozrywkowe – gry szkoleniowe;
M — modify — modyfikowanie sposobu działania, np. mikro zlecenia zamiast dni szkoleniowych;
P — put to another use — zmiana sposobu wykorzystania przedmiotów i usług, np. social media jako kanał edukacyjny;
E — eliminate — rezygnacja z części możliwości, np. rezygnacja z drukowanych materiałów szkoleniowych na rzecz pdf.
Podsumowanie
- Proces zmiany jest nieuchronny i dotyczy każdego.
- Jedni adaptują się szybciej, inni wolniej.
- Proces adaptacji do zmiany zależy od nas (jest kompetencją społeczną, którą można rozwijać).
- Metoda SCAMPER polega na świadomym modyfikowaniu przedsięwzięcia tak, aby lepiej adaptować się do zmiany.
Przeczytaj także:
Zorganizuj się na nowo w zmianie – obejrzyj webinar z udziałem Arkadiusza Dyla i Bernarda Frugi
Arkadiusz Dyl – trener, coach, konsultant. Doświadczenie zawodowe zdobywał przez 15 lat pełnienia funkcji menedżerskich i specjalistycznych w firmach o profilu sprzedażowym i usługowym. Od 2001 jest przedsiębiorcą. Świadczy usługi doradcze, szkoleniowe i coachingowe. Certyfikowany Coach International Coaching Community, konsultant i doradca biznesowy. Absolwent programu „The Essential of Systemic Coaching and Constellations” CCE, ICF. Absolwent socjologii Uniwersytetu im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Jest autorem programów szkoleniowych z dziedziny coachingu menedżerskiego, kompetencji przedsiębiorczych, sprzedaży i zarządzania. Prowadzi treningi umiejętności, wykorzystując metodologię warsztatową – organizowania i wykorzystywania doświadczeń uczestników, dzięki czemu odbiorcy jego szkoleń podkreślają ich praktyczność. Prowadzi zajęcia na studiach podyplomowych w Wyższej Szkole Prawa i Zarządzania im. Chodkowskiej w Warszawie. Pasjonat rozwoju osobistego ludzi, mądrych książek, dalekich podróży. W Programie prowadzi szkolenia w zakresie podnoszenia kompetencji osobistych, sprzedaży i marketingu.
